Winterhard, halfwinterhard en niet winterhard - wat is wat?
Als je graag zaait, ben je waarschijnlijk de termen winterhard, halfwinterhard of niet-winterhard tegengekomen. Maar wat betekenen ze eigenlijk, en nog belangrijker: wat moet je ermee doen als je zelf wilt beginnen met zaaien? Ik leg het graag uit.
Winterharde eenjarige
Hardy eenjarigen zijn eigenlijk de sterkste van de groep. Ze kunnen onze winters gemakkelijk doorstaan, en velen van hen zaaien zichzelf gelukkig uit. Soms kiemen ze zelfs in de herfst, en als de winter niet te nat of hard is, kunnen die kleine plantjes de hele winter overleven. De meeste soorten wachten echter tot de lentezon de grond weer opwarmt, en dan komen ze vaak allemaal tegelijk tevoorschijn — een genot om te zien.
Je kunt deze soorten zowel in de herfst als heel vroeg in de lente zaaien. In de herfst kiemen ze vaak in de warme grond en gaan ze de winter in als kleine plantjes. Het enige waar je op moet letten is dat ze niet te groot worden voor de vorstperiode, omdat dit ze kwetsbaarder maakt. Als je liever in de lente zaait, is dat ook prima: veel winterharde variëteiten profiteren van een koude periode, omdat dit hen helpt uit hun rusttoestand te komen. Zodra het weer warmer wordt, schieten ze snel uit de grond, en je bent verzekerd van bloemen extra vroeg.
Maar — en dit is iets wat veel mensen tegenkomen — niet alle winterharde eenjarigen presteren even goed in open grond. Als de lente erg nat is, is er een kans dat alleen de sterkste zullen overleven. Daarom is het voor soorten die niet van natte voeten houden vaak beter om ze in kartonnen potten, eierdozen of bij voorkeur in zaaitrays te zaaien.
Dit geeft je veel controle: de grond wordt niet samengeperst, vogels en katten blijven weg, en slakken vinden ze minder snel. Bedekken met een dunne laag grof zand of grind helpt ook om mosgroei te voorkomen. Al deze potten en trays kunnen gewoon buiten worden gelaten, zelfs bij vorst of sneeuw. Indien nodig kun je ze tijdens langdurige regen beschermen door er een glazen plaat overheen te plaatsen, of door ze op een lichte, beschutte terras te zetten. Op deze manier groeien ze rustig en natuurlijk, zonder het risico van een koude, modderige tuingrond. Tegen de tijd dat je ze kunt verplanten, hebben ze een aanzienlijke voorsprong op onkruid en zullen ze sterk genoeg zijn om wat meer concurrentie te weerstaan.
enkele winterharde soorten
- slaapmutje (Eschscholzia californica)
- mejuffertje in 't groen(Nigella damascena)
- korenbloem (Centaurea cyanus)
- ridderspoor/ Delphinium consolida
- klaproos (Papaver rhoeas)
- gipskruid(Gypsophila elegans)
Niet-winterharde eenjarigen
Niet-hardy soorten zijn de echte vorstgevoelige planten. Ze zaaien soms zichzelf, maar zodra de vorst arriveert, sterven de jonge planten of blijven de zaden vaak inactief totdat na de laatste nachtvorsten. Als de zaden niet bevroren zijn, durven ze te kiemen, zoals het geval is bij Oost-Indische kers bijvoorbeeld.
In principe kun je deze soorten buiten zaaien zodra het niet meer vriest, maar dat werkt niet altijd goed. Sommige soorten hebben zo lang nodig om van zaad naar bloem te gaan dat je pas in augustus of september bloemen zou hebben — en dat is vaak niet de bedoeling. Andere soorten, vooral tropische of subtropische, hebben veel warmte nodig om überhaupt te kunnen kiemen.
Daarom worden niet-hardy eenjarigen bijna altijd binnen of onder glas gezaaid. Dit kan al beginnen eind januari of begin februari voor de langzaamste groeiers, maar het is beter te wachten op een periode van heldere, zonnige dagen. Licht is minstens zo belangrijk als warmte. Een kas of serre is ideaal, maar een lichte vensterbank kan ook werken — zolang de zaailingen genoeg licht krijgen en je ze later naar een koelere plek kunt verplaatsen. Zodra de eerste scheuten verschijnen, moet de glazen dekking onmiddellijk worden verwijderd zodat de zaailingen frisse lucht krijgen en stevig groeien. Je wilt dat ze "warme voeten en een koel hoofd" hebben: wortels in iets warmer grond, maar het loof in koelere lucht. Dit voorkomt dat ze lange, zwakke stelen ontwikkelen.
Als je geen kas hebt, kun je ze binnen laten kiemen en ze overdag buiten zetten zodra het weer het toelaat, eventueel onder een glazen dekking. Naarmate de temperaturen stijgen, kunnen ze af en toe ook 's nachts buiten blijven. Op deze manier worden ze veel sterker dan wanneer je probeert ze binnen met centrale verwarming te laten groeien. Tegen half mei, na de IJsheiligen, kunnen ze permanent naar buiten.
enkele niet winterharde soorten
Tithonia rotundifolia
Afrikaantjes (Tagetes)
spaanse vlag (Quamoclit lobata)
Statice (Limonium sinuatum)
Dahlia’s
Half - winterharde eenjarigen
En dan is er deze tussencategorie: de halfwinterharde eenjarige planten. Veel van deze planten komen uit warmere gebieden en zijn daar eigenlijk meerjarig, maar hier overleven ze de winter niet. Ze kunnen een beetje kou verdragen, maar houden absoluut niet van extreme weersomstandigheden, en vooral niet van een doorweekte bodem in het voorjaar. Bovendien hebben ze vaak een langere groeiseizoen nodig om in volle bloei te komen. Als je ze na de vorst in de volle grond zaait, begint hun bloei meestal te laat.
Vroeger gebruikte men glazen stolpen — cloches — om deze planten ter plaatse te zaaien en toch te beschermen tegen wind en regen. Dat werkt nog steeds, maar is niet altijd praktisch. Een koude kas of een beschutte overwinterruimte is een stuk makkelijker en geeft je veel controle. Deze soorten hebben géén bodemwarmte nodig, maar wél veel licht. Zaai ze in bakjes, potjes of trays, afhankelijk van hoe goed ze verplanten verdragen. Laat ze koel maar licht opgroeien en verplant ze later in iets grotere potten tot ze sterk genoeg zijn. Ook hier geldt: eerst goed afharden voor ze naar buiten gaan. Vanaf half mei kunnen ze met kluit en al op hun definitieve plek worden geplant, en krijgen ze meteen een flinke voorsprong op onkruid én op de slakken.
enkele winterharde soorten
Leeuwenbekjes (Antirrhinum majus)
Afrikaantjes (Tagetes)
Statice (Limonium)
Verbena
Tot slot
Zaaien is vooral een kwestie van je plantjes leren kennen. Elke categorie heeft z’n eigen voorkeuren, en als je daar een beetje rekening mee houdt, wordt het hele proces stukken makkelijker. En geloof me: eens je het doorhebt, is het echt heerlijk om te zien hoe verschillend die zaaisels reageren — de taaie winterharde, de warme-minnende niet-winterharde en de gevoelige half-winterharde ertussenin.
Tweejarigen behoren natuurlijk ook tot de categorie planten die zonder problemen buiten kunnen uitgezaaid worden en die zich naderhand vanzelf uitzaaien, op het voor hen meest geschikte ogenblik.
Tweejarigen worden best in juni en juli ter plaatse gezaaid, om vóór de winter sterke rozetten te kunnen vormen, waaruit in het volgende jaar, vanaf mei de bloei tevoorschijn komt. Eventueel kan men ook zaaien in potjes, kistjes, …en naderhand de planten in september/oktober ter plaatse te zetten, met zo weinig mogelijk verstoring van de wortels. De daaropvolgende jaren zullen tweejarigen zich meestal zelf uitzaaien, op lichtere gronden gemakkelijker dan op zware, kleiige gronden.